Simon Marius
Matematyk – lekarz – astronom
1573 – 1624
Simon Marius (Mayr)
Zarys życiorysu i osiągnięć badawczych
Simon Mayr (1573–1624), który przybrał nazwisko Marius, był matematykiem, lekarzem, astronomem i twórcą kalendarzy. Pochodził z Gunzenhausen. W Ansbach, na dworze margrabiego pełnił obowiązki matematyka. Niemal jednocześnie z Galileuszem odkrył cztery największe księżyce Jowisza. Informację o tym opublikował dopiero wtedy, gdy został oskarżony przez Galileusza o plagiat. Dzisiaj wiadomo, że Marius dokonał odkrycia księżyców Jowisza całkowicie niezależnie od Galileusza, a jego obserwacje okazały się niekiedy nieco dokładniejsze. Jeszcze za swego życia był uznawany za pierwszego Europejczyka, który opisał Wielką Mgławicę w Andromedzie.
Życiorys
Simon Marius urodził się 10 stycznia 1573 roku w Gunzenheimen – zmarł 26 grudnia (kal. juliański) 1624 roku w Ansbach. Jego ojciec Reichart Marius był w tym czasie burmistrzem, matka zaś miała na imię Elżbieta. W 1606 roku ożenił się z Felicitas Lauer (ochrzczoną 5 marca 1590 roku), córką norymberskiego drukarza Hansa Lauera (1560–1641), który zajmował się drukowaniem jego książek. Mieli co najmniej dwóch synów i pięć córek.
Znaczącym dla jego wykształcenia okazał się przypadek – pewnego razu margraf Georg Friedrich usłyszał, jak Simon śpiewa. Regentowi tak spodobał się śpiew Simona, że przyjął go do szkoły książęcej w Heilsbronn, do której uczęszczał aż do 1601 roku i, jak się okazało, był jej najsłynniejszym uczniem. Z planowanych studiów w Królewcu nic nie wyszło. Zamiast tego udało się Mariusowi w 1601 roku pojechać do Pragi do Tychona Brahego. Do roku 1605 studiował medycynę w Padwie, gdzie mógł spotkać się z Galileuszem. W latach 1604–1605 należał do niemieckiej nacji studentów. Od roku 1606 aż do śmierci w 1624 roku (wg kalendarza gregoriańskiego: 5 stycznia 1625) pełnił funkcję matematyka na dworze margrabiego.
Badania
W roku 1594 Simon Marius zaczął prowadzić notatki meteorologiczne. W latach 1601–1629 ukazywały się jego kalendarze astronomiczne Prognosticon astrologicum. Simon Marius dowiódł swojej znakomitej znajomości matematyki już w 1610 roku, gdy przebywał w Ansbach, tłumacząc z języka greckiego pierwsze sześć ksiąg Elementów Euklidesa. W epoce przedteleskopowej był wszechstronnym obserwatorem – opublikował obserwacje komety z roku 1596 oraz określił precyzyjnie pozycję supernowej z 1604 roku, która pojawiła się w gwiazdozbiorze Wężownika. Dzięki swojemu mecenasowi Johannesowi Filipowi Fuchsowi z Bimbach mógł Simon Marius wykorzystać do obserwacji nieba teleskop, za którego pomocą, według jego własnych wypowiedzi, 29 grudnia 1609 roku (kal. juliański), a zatem dzień po Galileuszu, dostrzegł cztery największe księżyce Jowisza. Odkrycie to opublikował dopiero w Prognosticon w 1612 roku.
Swoje naukowe osiągnięcia Simon Marius podsumował dopiero w 1614 roku w Mundus Iovialis. W 1623 roku, w książce Il Saggiatore jego sławny włoski konkurent oskarżył go o plagiat. Galileusz zapewnił sobie pierwszeństwo w odkryciu księżyców jowiszowych już w marcu 1610 roku, publikując dzieło Sidereus nuncius (Gwiezdny zwiastun), jednakże Simon Marius dostrzegł szczegóły, o których Galileusz nie wspomina. Zauważył mianowicie, że orbity księżyców Jowisza oraz ekliptyka tworzą z płaszczyzną równika planety niewielki kąt, co tłumaczy odchylenia w szerokości. Simon Marius ustalił również, że jasność księżyców się zmienia – umieścił wyniki obliczeń w tabelach dla lat 1608–1630.
O obserwacjach Wenus donosił w liście, napisanym latem 1611 roku, plamy słoneczne obserwował od sierpnia 1611 roku i stwierdził w listopadzie, że kierunek przesuwania się plam (a zatem płaszczyzna równikowa Słońca) jest nachylony do ekliptyki. W 1619 roku po raz pierwszy wysunął przypuszczenie, że występowanie plam ma charakter cykliczny. W grudniu 1612 roku Simon Marius dostrzegł jako pierwszy Europejczyk Galaktykę Andromedy. Od końca listopada do grudnia 1618 roku śledził najjaśniejszą z trzech komet tego roku.
Mimo że Simon Marius znał wszystkie najważniejsze astronomiczne odkrycia pierwszych lat XVII wieku, nie był zwolennikiem teorii heliocentrycznej – faworyzował model świata Tychona Brahego, który jakoby miał niezależnie od wielkiego Duńczyka wykoncypować. Zimą, na przełomie lat 1595/56 rokiem pierwszy raz zetknął się z dziełem Mikołaja Kopernika.
Simonowi Mariusowi wciąż jeszcze zarzuca się plagiat, choć na początku XX wieku udowodniono, że całkowicie niezależnie przeprowadzał on swoje badania i niektóre wyniki jego najwcześniejszych obserwacji są bliższe współczesnej wiedzy niż ustalenia Galileusza.
Honory
W roku 1612 Simon Marius otrzymał w podarunku od miasta Gunzenhausen srebrny puchar. W XX wieku wprowadzono nazewnictwo księżyców Jowisza, nadając im greckie imiona kochanek ojca bogów, Jowisza. Nomenklatura ta wywodzi się od Simona Mariusa, któremu zasugerował ją w roku 1613, w Regensburgu spotkany tam Johannes Kepler.
Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) uhonorowała Simona Mariusa, nazywając jeden z kraterów księżycowych Marius; pobliskie utwory geologiczne nazwano Wzgórzami Mariusa i Bruzdą Mariusa (Rima Marius). W 2014 roku IAU nadała planetoidzie 1980 SM nazwę (7984) Marius. Gimnazjum w Gunzenhausennosi imię Simona Mariusa, jest tam także tablica pamiątkowa mu poświęcona. W Centrum Zjazdów Ornoldia w Ansbach jedną z sal nazwano jego imieniem. W 1991 roku z inicjatywy Lions Club na małym placu zamkowym został wzniesiony pomnik, autorstwa rzeźbiarza Friedricha Schelle’a. W miastach związanych z Simonem Mariusem nadano ulicom nazwy go upamiętniające.